Sümela Manastırı, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde, Trabzon ilinin Maçka ilçesinde yer alan, sarp kayalıkların üzerine kurulmuş tarihi bir manastır kompleksidir. MS 4. yüzyılda, Atinalı rahipler Barnabas ve Sophronios tarafından inşa edildiği rivayet edilmektedir. Deniz seviyesinden yaklaşık 1.200 metre yükseklikteki Karadağ yamacına oyulmuş olan bu yapı, özellikle Bizans döneminde dini ve kültürel bakımdan büyük önem taşımıştır. Ana kaya kilisesi, şapeller, keşiş odaları, kütüphane ve kutsal su kaynağı gibi bölümlerden oluşan kompleks, zengin fresk süslemeleriyle dikkat çeker.
Yüzyıllar boyunca hem Hristiyan hem de Müslüman toplumlar için önemli bir ziyaret noktası olan Sümela Manastırı, Osmanlı döneminde de koruma altında tutulmuştur. 20. yüzyılın başlarında terk edilmesine rağmen, günümüzde restore edilerek turizme kazandırılmıştır. 2015-2020 yılları arasında süren kapsamlı restorasyon çalışmalarıyla yapının birçok bölümü yeniden ziyarete açılmıştır. Manastır, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer almakta olup, tarihi atmosferi ve etkileyici doğasıyla her yıl binlerce ziyaretçiyi kendine çekmektedir.
Sümela Manastırı nerede bulunur?
Sümela Manastırı, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde, Trabzon ilinin Maçka ilçesine bağlı Altındere Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Altındere Vadisi Milli Parkı içerisinde, Karadağ’ın sarp kayalıklarına inşa edilmiş olan bu tarihi manastır, deniz seviyesinden yaklaşık 1.150 metre, vadiden ise 300 metre yükseklikte konumlanmıştır . Manastır, Trabzon şehir merkezine yaklaşık 45 kilometre uzaklıktadır ve bölgenin en önemli turistik ve dini yapılarından biri olarak kabul edilir.
“Meryem Ana Manastırı” olarak da bilinen Sümela, Bizans döneminde MS 386 yılında Atinalı rahipler Barnabas ve Sophronios tarafından kurulmuştur. Manastır, doğal mağaralar, kiliseler, şapeller, kütüphane ve kutsal su kaynağı gibi bölümleriyle dikkat çeker. Yüzyıllar boyunca hem Bizans hem de Osmanlı dönemlerinde aktif olarak kullanılmış ve dini bir merkez olmuştur. Günümüzde ise restore edilerek ziyaretçilere açılmıştır ve UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer almaktadır.
Sümela Manastırı ne zaman ve kim tarafından inşa edilmiştir?
Sümela Manastırı, MS 386 yılında Bizans İmparatoru I. Theodosius döneminde, Atinalı rahipler Barnabas ve Sophronios tarafından inşa edilmiştir. Rivayete göre, iki rahip, Karadağ yamacında mucizevi bir şekilde bulunan Meryem Ana ikonası nedeniyle burada bir manastır kurmaya karar vermiştir. Bu nedenle Sümela Manastırı, ilk kuruluşundan itibaren Meryem Ana’ya adanmış kutsal bir yapı olmuştur.
Daha sonraki yüzyıllarda özellikle Bizans İmparatoru III. Alexios (1349–1390) döneminde manastır önemli ölçüde genişletilmiş ve imparatorluk koruması altına alınmıştır. Bu koruma ve destek sayesinde Sümela Manastırı, dini, kültürel ve sanatsal açıdan büyük bir merkez hâline gelmiştir.
Bizans döneminde özellikle Trabzon İmparatorluğu’nun kurulmasının ardından (1204–1461), Sümela Manastırı daha da önem kazanmıştır. İmparator III. Alexios ve oğlu IV. Manuel dönemlerinde manastıra zengin bağışlar yapılmış, yeni yapılar eklenmiş ve mevcut bölümler genişletilmiştir. Bu süreçte manastır sadece dini bir merkez değil, aynı zamanda eğitim ve kültür faaliyetlerinin de yürütüldüğü önemli bir kompleks hâline gelmiştir.
1461 yılında Trabzon’un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra da Sümela Manastırı varlığını korumuş ve Osmanlı padişahları tarafından verilen fermanlarla manastırın hakları ve ayrıcalıkları garanti altına alınmıştır. Bu sayede manastır, 20. yüzyılın başlarına kadar Ortodoks Hristiyanlar için kutsal bir ziyaret yeri olmayı sürdürmüştür. 1923 yılında nüfus mübadelesi sonrası boş kalan Sümela Manastırı, günümüzde restorasyon çalışmaları tamamlanarak ziyarete açılmış, tarihi ve mimari değeriyle dünyanın dört bir yanından ziyaretçi ağırlayan bir kültürel miras noktası olmuştur.
Sümela Manastırı’nın giriş ücreti ne kadar?
2025 yılı itibarıyla Sümela Manastırı’na giriş ücretleri aşağıdaki gibidir:
-
Tam Bilet: 450 TL
-
18 Yaş Altı Öğrenciler: Ücretsiz
-
Müze Kart Sahipleri: Müze Kart geçerlidir. (Müze Kart ücreti: Yetişkinler için 60 TL, öğrenciler için 30 TL)
Ek Ücretler:
-
Altındere Vadisi Milli Parkı Araç Giriş Ücreti: 17 TL
-
Otoparktan Manastıra Minibüs Ücreti: Kişi başı 27 TL
Ücretsiz Giriş Hakkı Bulunanlar:
Aşağıdaki gruplar, kimlik veya ilgili belgelerini ibraz etmek koşuluyla Sümela Manastırı’na ücretsiz giriş yapabilirler:
-
18 yaş altı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı öğrenciler
-
65 yaş ve üzeri Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları
-
Engelliler ve bir refakatçileri
-
Gaziler ve şehit yakını kimlik kartı sahipleri
-
Zorunlu hizmete tabi er ve erbaşlar
-
ICOM, ICOMOS ve UNESCO kartı sahipleri
Sümela Manastırı’na nasıl gidilir?
🚗 Özel Araç ile Ulaşım
Trabzon şehir merkezinden yola çıkarak D885 karayolunu takip ederek Maçka ilçesine ulaşabilirsiniz. Maçka’dan sonra Altındere Vadisi Milli Parkı yönlendirmelerini izleyerek manastıra doğru devam edebilirsiniz. Manastıra giden yolun son kısmı araç trafiğine kapalıdır; bu nedenle aracınızı park alanına bırakıp yaklaşık 300 metrelik ormanlık bir patikadan yürüyerek manastıra ulaşmanız gerekmektedir. Bu yürüyüş sırasında doğanın tadını çıkarabilirsiniz.
🚌 Toplu Taşıma ile Ulaşım
Trabzon Otogarı’ndan Maçka ilçesine düzenli minibüs seferleri bulunmaktadır. Bu yolculuk yaklaşık 1 saat sürmektedir. Maçka’ya ulaştıktan sonra, manastıra doğrudan toplu taşıma bulunmamaktadır. Ancak, Maçka’dan taksiyle veya özel tur araçlarıyla Sümela Manastırı’na ulaşabilirsiniz.
🚕 Taksi ve Tur Seçenekleri
Toplu taşıma kullanmak istemeyen ziyaretçiler için Trabzon şehir merkezinden veya Maçka’dan taksiyle Sümela Manastırı’na ulaşmak mümkündür. Ayrıca, Trabzon’da faaliyet gösteren tur şirketleri tarafından düzenlenen günlük turlara katılarak, rehber eşliğinde manastırı ziyaret edebilirsiniz.
📍 Ulaşım Özeti
-
Trabzon – Maçka arası mesafe: Yaklaşık 29 km (30-40 dakika sürüş)
-
Maçka – Sümela Manastırı arası mesafe: Yaklaşık 17 km (20-30 dakika sürüş)
-
Altındere Vadisi Milli Parkı araç giriş ücreti: 17 TL
-
Otoparktan manastıra minibüs ücreti: Kişi başı 27 TL
Manastırın mimari özellikleri nelerdir?
Sümela Manastırı’nın mimari özellikleri, bulunduğu coğrafyanın zorlu koşulları ve dini işlevi dikkate alınarak oldukça özgün şekilde tasarlanmıştır:
Sümela Manastırı, sarp ve dik Karadağ yamacına oyularak inşa edilmiştir. Yaklaşık 1.200 metre yükseklikte, kayalık bir alana kurulu olan yapı kompleksi, doğal mağara oluşumları ve insan yapımı eklemelerle bütünleşmiştir. Manastırın ana bölümünü oluşturan kaya kilisesi, doğrudan kayanın içine oyulmuştur ve özellikle iç duvarlarında Bizans sanatının etkileyici örnekleri olan fresklerle süslenmiştir. Freskler, İncil’den sahneler, Hz. İsa ve Meryem Ana tasvirleri gibi dini temaları işler.
Komplekste kaya kilisesinin yanı sıra şapeller, keşiş odaları, mutfak, kütüphane, misafirhane, kutsal su kaynağı (ayazma) ve gizli geçitler bulunur. Tüm bu birimler, dar ve dik patikalarla birbirine bağlanır. Manastıra giriş, yüksek kemerli bir kapıdan sağlanır; bu girişten sonra uzun bir merdivenle yukarıya çıkılır. Yapı malzemesi olarak genellikle bölgeden çıkarılan taşlar kullanılmıştır. Sümela’nın mimarisi hem doğa ile uyum içinde hem de askeri savunma özellikleri göz önünde bulundurularak şekillendirilmiştir, bu da ona hem dini hem stratejik bir önem kazandırmıştır.
Sümela Manastırı’nın tarihi önemi nedir?
Sümela Manastırı, tarih boyunca hem dini hem de kültürel bakımdan büyük öneme sahip olmuştur. MS 4. yüzyılda Bizans İmparatorluğu döneminde kurulan manastır, özellikle Ortodoks Hristiyanlar için kutsal bir merkez hâline gelmiştir. Meryem Ana’ya adanan bu manastır, Trabzon İmparatorluğu döneminde (1204–1461) en parlak dönemini yaşamış; imparatorlar tarafından himaye edilmiş ve zenginleştirilmiştir. Sümela, hem ibadet hem de eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü önemli bir dini kompleks olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde de Sümela Manastırı’nın varlığı korunmuş ve fermanlarla hakları garanti altına alınmıştır. Bu durum, farklı dini inançların Osmanlı yönetiminde nasıl korunduğuna dair önemli bir örnektir. 20. yüzyıl başlarında terk edilen manastır, zamanla hem dini önemi hem de tarihi ve sanatsal değeri nedeniyle bir kültürel miras sembolü hâline gelmiştir. Bugün Sümela Manastırı, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer almakta ve hem tarihi hem de mimari mirasıyla uluslararası düzeyde tanınan bir yapıdır.
Manastırın içinde neler bulunur?
Sümela Manastırı’nın içinde dini, günlük yaşam ve işlevsel amaçlara hizmet eden çeşitli bölümler bulunmaktadır. Manastır kompleksi, hem ibadet hem de keşişlerin yaşamını sürdürebilmesi için gerekli alanlardan oluşacak şekilde tasarlanmıştır:
-
Ana Kaya Kilisesi: Manastırın merkezinde yer alır. Doğrudan kayaya oyulmuş olan bu kilisenin iç duvarları, Bizans dönemine ait canlı renklerde fresklerle süslenmiştir. Bu fresklerde İncil’den sahneler ve Meryem Ana figürleri ön plandadır.
-
Şapeller: Ana kiliseye ek olarak birkaç küçük şapel bulunmaktadır. Bu şapeller ibadet ve dua için kullanılmıştır.
-
Keşiş Odaları: Manastırda kalan keşişlerin günlük yaşamlarını sürdürdükleri küçük hücre odalarıdır.
-
Mutfak: Keşişlerin ve ziyaretçilerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılmıştır.
-
Kütüphane: Manastırın eğitim ve dini faaliyetlerinde kullanılan el yazması kitapların saklandığı özel bir bölüm bulunur.
-
Misafirhane: Ziyaretçiler ve hacı adayları için konaklama alanı olarak kullanılmıştır.
-
Kutsal Su Kaynağı (Ayazma): Şifalı olduğuna inanılan doğal bir su kaynağı bulunmaktadır. Bu su hem dini ayinlerde hem de kişisel arınma amacıyla kullanılmıştır.
-
Gizli Geçitler ve Merdivenler: Yapının içinde keşişlerin hızlı hareket etmesini sağlayan dar geçitler ve gizli yollar yer alır.
Sümela Manastırı’nın adı nereden gelmektedir?
Sümela Manastırı’nın adı, manastırın kurulduğu dağın renginden gelmektedir. “Sümela” kelimesi, Yunanca “melas” (μέλας) kelimesinden türemiştir ve “siyah” anlamına gelir. Bu isim, manastırın inşa edildiği Karadağ’ın (Karadağ = Siyah Dağ) koyu renkli kayalıklarına atıfta bulunur.
Bazı kaynaklara göre ise “Sümela” ismi, burada bulunan ve kutsal kabul edilen Meryem Ana ikonunun “Siyah Meryem” olarak anılmasından da etkilenmiş olabilir. Ancak genel kabul gören görüş, adın doğrudan manastırın bulunduğu dağın koyu renginden kaynaklandığı yönündedir.
Sümela Manastırı UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde midir?
Sümela Manastırı, 25 Şubat 2000 tarihinde Türkiye tarafından UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilmiştir. Bu liste, bir kültürel veya doğal varlığın Dünya Mirası Listesi’ne alınması için ilk adımdır ve ilgili ülkenin bu yönde niyetini gösterir.
Manastır, UNESCO’nun kültürel miras kriterlerinden (i) ve (iii) numaralı kriterler kapsamında değerlendirilmiştir. Bu kriterler, “insan yaratıcılığının üstün bir eserini temsil etme” ve “kültürel bir geleneğin veya yaşayan ya da yok olmuş bir uygarlığın istisnai bir örneğini sunma” anlamına gelir.
Sümela Manastırı’nın UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne kalıcı olarak dahil edilmesi için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu kapsamda, manastırda kapsamlı restorasyon ve koruma projeleri gerçekleştirilmiş, yapının tarihi ve mimari özelliklerinin korunması hedeflenmiştir.
Manastırın kalıcı listeye alınması, hem uluslararası tanınırlığını artıracak hem de kültürel mirasın korunmasına yönelik daha fazla kaynak ve destek sağlanmasına katkıda bulunacaktır.