İlk Yeraltı Tüneli Hangi Ülkede Yapılmıştır?

Yeraltı tünelleri, insanlık tarihinin en dikkat çekici mühendislik başarılarından biridir. Ulaşım, su taşımacılığı, güvenlik ve şehir altyapısı gibi pek çok alanda devrim yaratan bu yapılar, yer altının gizemli derinliklerine açılan kapılar olarak görülmüştür. Tarih boyunca farklı coğrafyalarda farklı amaçlarla kazılmış olan tüneller, bazen hayatta kalmak için bir zorunluluk, bazen de teknolojik ilerlemenin bir göstergesi olmuştur. Bu tünellerin ilki ise modern mühendislik açısından değerlendirildiğinde 19. yüzyılda İngiltere’de inşa edilen Thames Tüneli olarak kabul edilir.

Ancak insanlığın yeraltına duyduğu ilgi yalnızca modern dönemle sınırlı değildir. Antik çağlardan beri insanlar su kanalları, maden galerileri ve sığınaklar oluşturmak için yeraltında yapılar inşa etmişlerdir. Türkiye’deki Terelek Kaya Tüneli gibi örnekler, binlerce yıl öncesine uzanan tünel mimarisinin varlığını kanıtlamaktadır. Günümüzde ise hem şehir içi ulaşımı kolaylaştırmak hem de ülkeler arası bağlantılar kurmak amacıyla ileri mühendislik teknikleriyle devasa yeraltı tünelleri yapılmaktadır. Bu yazıda, dünyanın ilk yeraltı tünelinin hangi ülkede yapıldığına dair en çok merak edilen sorulara yanıt arayacağız.

🌍 İlk Yeraltı Tüneli Hangi Ülkede Yapılmıştır?

İlk modern yeraltı tüneli, İngiltere‘de yapılmıştır. Bu tünel, Thames Tüneli olarak bilinir ve Thames Nehri’nin altından geçecek şekilde inşa edilmiştir. Yapımına 1825 yılında başlanan tünel, 1843 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Thames Tüneli, dünyanın nehir altından geçen ilk tüneli olmasının yanı sıra modern tünelcilik tarihinin de başlangıcı kabul edilir.

Ancak daha eski dönemlerde, farklı coğrafyalarda da yeraltı tünelleri inşa edilmiştir. Örneğin, Türkiye’de bulunan ve yaklaşık 2000 yıl öncesine tarihlenen Terelek Kaya Tüneli, antik çağlardan kalma önemli bir yeraltı yapısıdır. Yani tarihsel bağlamda bakıldığında, farklı dönemlerde farklı teknolojilerle yapılmış yeraltı tünelleri mevcuttur; fakat mühendislik tarihine göre ilk modern yeraltı tüneli İngiltere’deki Thames Tüneli’dir.

🏛️ Thames Tüneli Ne Zaman ve Neden Yapıldı?

Thames Tüneli’nin inşasına 1825 yılında başlanmış ve uzun süren zorlu çalışmaların ardından 1843 yılında tamamlanmıştır. Bu tünel, Londra’da Thames Nehri’nin altından geçen ilk yeraltı geçidi olarak tarihe geçmiştir. Dönemin ileri teknolojisiyle büyük mühendislik zorluklarına rağmen inşa edilen tünel, İngiliz mühendis Marc Isambard Brunel ve oğlu Isambard Kingdom Brunel tarafından tasarlanmıştır. İnşaat sürecinde ilk kez “tünel kalkanı” adı verilen özel bir teknik kullanılmış ve bu yöntem daha sonra dünya genelinde tünel yapımında yaygın olarak uygulanmıştır.

Thames Tüneli’nin yapılma amacı, nehir trafiğini rahatlatmak ve güney Londra ile doğrudan bağlantı kurarak yayaların ve at arabalarının geçişini sağlamaktı. Dönemin artan ticari ve ulaşım ihtiyaçları, böyle bir yapının zorunluluğunu doğurmuştur. Ancak mali sorunlar ve yapısal sıkıntılar nedeniyle tünel ilk etapta yalnızca yaya geçişi için kullanılmış, daha sonraki yıllarda ise demiryolu hattına dönüştürülerek ulaşım altyapısında önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Thames Tüneli, hem teknik başarısıyla hem de ulaşım tarihinde oynadığı rolle mühendislik dünyasında çığır açan bir yapı olmuştur.

🏗️ Thames Tüneli’nin Özellikleri Nelerdir?

Thames Tüneli, yaklaşık 396 metre uzunluğunda, 11 metre genişliğinde ve 6 metre yüksekliğinde bir yapıdır. Thames Nehri’nin altından geçen bu tünel, her iki yakayı birbirine bağlamak amacıyla inşa edilmiştir. Tünelin en dikkat çekici özelliği, yapımında ilk kez “tünel kalkanı” adı verilen özel bir kazı tekniğinin kullanılmasıdır. Bu yöntem, kazı yapılan alanda çökme riskini azaltarak işçilerin güvenli şekilde çalışmasını sağlamış ve modern tünelcilik tekniklerinin temelini oluşturmuştur. Thames Tüneli, bu özelliğiyle dünya mühendislik tarihinde devrim niteliğinde bir adım olmuştur.

Başlangıçta yayalar ve at arabaları için planlanan tünel, 19. yüzyılın sonlarına doğru demiryolu hattına dönüştürülmüştür. Bugün, Londra’daki London Overground hattının bir parçası olarak hâlâ kullanılmaktadır. Tünel, yapıldığı dönemde büyük bir turistik cazibe merkezi haline gelmiş, içerisinde dükkânlar, konser alanları ve eğlence yerleri yer almıştır. Zamanla yapısal bozulmalar nedeniyle bu işlevlerini yitirse de Thames Tüneli, günümüzde hâlâ aktif bir ulaşım yolu olarak hizmet vermeye devam etmekte ve dünyanın ilk modern yeraltı tüneli olarak tarihi önemini korumaktadır.

🏺 Tarihteki En Eski Tünel Nerede Bulunmuştur?

Tarihteki en eski tünellerden biri, Türkiye’nin Orta Anadolu bölgesinde, Kayseri ili yakınlarında yer alan Terelek Kaya Tüneli olarak kabul edilir. Bu tünel, yaklaşık 2000 yıl önce Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilmiştir. Tünel, özellikle Kızılırmak Nehri’nin suyunu yönlendirmek amacıyla yapılmış olup, bölgedeki tarım alanlarının sulanmasını sağlamak gibi pratik bir işleve sahipti. Kaya içine oyularak yapılan bu tünel, dönemin teknik imkânları göz önüne alındığında büyük bir mühendislik başarısı olarak değerlendirilir.

Terelek Kaya Tüneli, yalnızca işlevselliğiyle değil, aynı zamanda antik mühendislik bilgisinin gelişmişliğini göstermesi açısından da önemlidir. Tünelin yapımında kullanılan oyma ve tahliye teknikleri, sonraki dönemlerde su tüneli ve kanal projelerine ilham kaynağı olmuştur. Bugün hâlâ ayakta olan bu yapı, Anadolu coğrafyasının yer altı yapılarına dair zengin geçmişini yansıtan nadide örneklerden biridir. Terelek Kaya Tüneli, tarihteki ilk yeraltı tünellerinden biri olarak kabul edilmekte ve insanlığın yer altı mühendisliğine ne kadar erken başladığını göstermektedir.

🚇 Türkiye’deki İlk Yeraltı Raylı Sistem Hangisidir?

Türkiye’deki ilk yeraltı raylı sistem, İstanbul’da bulunan Karaköy-Beyoğlu Tünelidir. 17 Ocak 1875 tarihinde hizmete giren bu tünel, dünyanın en eski ikinci metrosu olarak kabul edilir. Tünel, Karaköy ile Beyoğlu (o zamanki adıyla Pera) arasındaki dik yokuşu aşmakta zorlanan yolcular için yapılmış olup, yaklaşık 573 metre uzunluğundadır ve füniküler sistemle çalışmaktadır.

Karaköy-Beyoğlu Tüneli’nin inşa edilme amacı, özellikle Osmanlı döneminde Galata Limanı’na gelen tüccar ve yolcuların Pera’daki otellere ve ticaret merkezlerine rahatlıkla ulaşabilmesini sağlamaktı. Fransız mühendis Eugène-Henri Gavand tarafından projelendirilen tünel, bu özelliğiyle hem ulaşımı kolaylaştırmış hem de İstanbul’un kent içi ulaşımında dönüm noktası olmuştur. Günümüzde hâlâ aktif olarak kullanılan bu sistem, Türkiye’nin ilk yeraltı raylı ulaşım yapısıdır ve İstanbul’un ulaşım tarihindeki yerini korumaktadır.

🧭 Karaköy-Beyoğlu Tüneli’nin Özellikleri Nelerdir?

Karaköy-Beyoğlu Tüneli, İstanbul’un simge yapılarından biri olup, Türkiye’nin ilk yeraltı raylı sistemi ve dünyanın en eski ikinci metrosudur. 573 metre uzunluğunda, 6.60 metre genişliğinde ve yaklaşık 60 metre kot farkı olan bu tünel, Karaköy ile Beyoğlu arasındaki dik yokuşu yaklaşık 1.5 dakikalık kısa bir yolculukla aşmayı sağlar. Sistemde füniküler (kabloyla çekilen vagon) sistemi kullanılır; bu da tünelin eğimli yapısına uygun olarak tasarlandığını gösterir. Her iki ucu arasında tek bir ray hattı üzerinde iki vagon hareket eder.

Tünel ilk açıldığında, at arabaları ve yolcular için hizmet vermekteydi. Daha sonra buharlı, ardından elektrikli sistemlere geçilerek modernize edilmiştir. Günümüzde İstanbul’daki Metro İstanbul ağına bağlı olarak çalışan tünel, günde yaklaşık 20-25 bin yolcu taşımaktadır. Kısa mesafesine rağmen, tarihi ve teknik özellikleriyle büyük bir öneme sahip olan Karaköy-Beyoğlu Tüneli, hem ulaşımda kolaylık sağlamakta hem de İstanbul’un kent mirasını yansıtan önemli bir yapı olarak varlığını sürdürmektedir.

🔍 Diğer Önemli Yeraltı Tünelleri Hangileridir?

İşte dünyadaki diğer önemli yeraltı tünellerinden bazıları:

1. Manş Tüneli (Channel Tunnel) – İngiltere ile Fransa’yı deniz altından bağlayan ve 50,5 km uzunluğundaki bu tünel, dünyanın en uzun su altı tünellerinden biridir.

2. Gotthard Base Tüneli (İsviçre) – 57 kilometre uzunluğu ile dünyanın en uzun demiryolu tünelidir. Alplerin altından geçer ve 2016 yılında açılmıştır.

3. Seikan Tüneli (Japonya) – Honshu ve Hokkaido adalarını birbirine bağlayan, 53,8 km uzunluğundaki bu tünel, deniz altından geçen en uzun ikinci tüneldir.

4. Qingdao Jiaozhou Körfezi Tüneli (Çin) – Jiaozhou Körfezi’nin altından geçen yaklaşık 7,8 km uzunluğundaki bu karayolu tüneli, Asya’nın önemli deniz altı tünellerindendir.

5. Tokyo Bay Aqua-Line (Japonya) – Tokyo Körfezi’nin altından geçen ve köprü-tünel karışımı bir yapıdır. Tünel kısmı yaklaşık 9,6 km uzunluğundadır.

6. Laerdal Tüneli (Norveç) – 24,5 km uzunluğuyla dünyanın en uzun karayolu tünelidir. Norveç’in zorlu dağlık arazisinde ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla yapılmıştır.

7. Delaware Aqueduct (ABD) – Yaklaşık 137 km uzunluğundaki bu tünel, New York şehrine su taşıyan dünyanın en uzun yeraltı su tünelidir.

8. SMART Tüneli (Malezya) – Hem trafik geçişi hem de taşkın su tahliyesi amacıyla kullanılan çok işlevli bir tüneldir. Kuala Lumpur’da yer alır.

9. Brooklyn-Battery Tüneli (ABD) – New York’ta bulunan ve Manhattan ile Brooklyn’i birbirine bağlayan tarihi tüneldir.

10. Marmaray Tüneli (Türkiye) – İstanbul’da Avrupa ve Asya kıtalarını deniz altından birbirine bağlayan 13,6 km uzunluğundaki demiryolu tünelidir. 2013 yılında hizmete açılmıştır.